دوركــاري ، مزايـا و معــايب آن remote workingچكيده : در اين مقاله ابتدا دورکاري و دوركار تعريف مي شود. سپس مزاياي و معايب سازماني، فردي، اقتصادي و اجتماعي دوركاري بررسي مي شود. در ادامه نيز به مشاغل مناسب و نامناسب دورکاري اشاره مي گردد. تاريخچه دور كاري و شيوه هاي مختلف آن ، ديگر مطالب اين مقاله را تشکيل مي دهند. مقدمه : دوركاري از سال هاي دور وجود داشته و با ورود فناوري اطلاعات ( اينترنت ، اينترانت و ... ) به عرصه زندگي بشر همزمان با آن دوركاري هم بطور چشمگيري توسعه يافته است. تاريخ دوركاري جديد مبتني بر ابزارهاي رايانه اي از سـال 1970 شروع شده است. دولت ها و شركت هاي بزرگ صنعتي جهان كه به دنبال افزايش بهره َوري و افزايش ارتقاء كيفيت زندگي كاركنان خود هستند، از اين پديده استقبال زيادي كرده و منافع زيادي را نصيب خود و كاركنانشان نموده اند. با اين وجود متوسط دوركاري در جهان كمتر از 5 درصد و فقط در امريكا به علت وجود شركت هاي رايانه اي كه با فلسفه كاري آنها دوركاري ، تطابق زيادي دارد ، بيشتر است. دوركاري در اروپا نيز از سال 1980 بدنبال شيوع بيكاري شروع شده است. پيش بيني مي شود كه در چند سال آينده، دوركاري به عنوان بخشي از گسترش اقتصاد جهاني شبكه اي و رشد وسيع سازمان ها به سرتاسر بخش ها و مشاغل ديگر سرايت كند. هم اکنون بسياري از شركت‌ها و سازمان هاي بزرگ دنيا از اين رويکرد بهره مي‌گيرند و يافته‌ها نشان مي دهد كه چه براي حال حاضر و چه براي آينده، موردتوجه جدي سازمان ها قرار گرفته است. فلسفه وجودي دورکاري آوردن محل کار نزد کارکنان است. الگوهاي سنتي روش کار، محل کار، زمان کار و سازمان ها و نگرشهاي كارفرماها بدنبال پيشرفت سريع فناوري اطلاعات و ارتباطات درحال گسست و پوست اندازي است. دريکي دو سال اخير در سراسر جهان کاربران اينترنت افزايش خيره کننده اي داشته اند. در اواسط دهه آينده به احتمال زياد اين کاربران رشد ميلياردي خواهند نمود. نمونه‌هاي عملي موفق دوركاري در اقصي نقاط جهان نشاندهنده عملي بودن استفاده از اين مهم در كشور مي‌باشد اهميت پرداختن به اين مقوله براي ما ايرانيان بسيار مهم است ، چرا که با توجه به وضعيت بزرگراهها و ترافيکي که در سطح شهرهاي بزرگ‌مان وجود دارد ، با ايجاد تسهيلات و حتي پاداش و تشويقهايي مي‌توان کارمندان را به انجام کار در محيط خانه و ارسال نتيجه به دفتر با استفاده از امکانات و تسهيلاتي که فناوري اطلاعات در اختيارمان قرار داده سوق ميداد . و از طرفي ديگر به علت وجود نيروي زياد جوان بيكار در كشور نقش اين نوع كار در ايجاد كار و استفاده از پتانسيل كاري آنها بسيار حائز اهميت است . دورکاري پيشينه و سابقه درخشاني در خيلي از کشورهاي دنيا دارد. به نوعي که در آمريکا، فنلاند و خيلي از کشورهاي اروپايي اجرا شده است. البته اين طرح درآمريکا و فنلاند موفقيت قابل توجهي داشته است، با اين تفاوت که شرايط دورکاري در اين کشورها بدين گونه نيست که کارمند برود در خانه بنشيند و تحرکي نداشته باشد. بلکه کارمند ممکن است به ماموريت هاي اداري و فضاهاي جغرافيايي خاصي برود، به شهرهاي ديگر سفر کند و در عين حال کاري که به او محول شده را انجام دهد. اگر اين کشورهـا در دورکـاري مـوفق بوده اند بدين علت است که آنها کارمـند دورکار را اين گونه تلقي مي کنند نه اينکه کارمند برود درون خانه اش بنشيند و کار اداري محوله را انجام بدهد. اگر بخواهيم استناد قانوني براي دورکاري در كشورمان داشته باشيم در مواد36، 37 و 38 قانون خدمات کشوري به نوعي به دورکاري اشاره شده است و بر اين موضوع تاکيد شده که کارمند موظف است 44 ساعت کار را در هفته ارائه بدهد که مي تواند بخشي از آن را خارج از محيط اداره انجام بدهد. اين رفتار قانوني است و قانون خدمات کشوري هم اين اجازه را داده که بخشي از کار کارمند در خارج از محيط اداره باشد. حالا اين محيط مي خواهد منزل باشد يا در هر فضاي ديگري انجام بشود. هدف از ارايه آيين نامه دورکاري اين بوده که بايد بهره وري افزايش يابد. به عبارت بهتر هدف از آن چيزي که طراحي شده، افزايش بهره وري، انعطاف کاري و کاهش حجم رفت و آمد کارکنان بوده است. تعريف دورکاري و دور كار دوركاري، همان كار از راه دور يا كار در منزل است كه به لاتين tele home working يا working tele يا telecommuting گفته مي شود. دوركاري روش انجام كاري است که به کارکنان اجازه مي دهد تمام يا قسمتي از کارشان را خارج از محيط کاري انجام دهند يعني افراد مي توانند از خانه شان, از يک مرکزارتباط از راه دوردر نزديکي خانه شان يا از محل کار ديگري وظايف کاريشان را انجام دهند (مجله کانکشنزسپتامبر ۲۰۰۴). استفاده از رايانه و ارتباطات راه دور به منظور تغيير موقعيت جغرافيايي محل کار و انجام وظايف شغلي (کميسيون اروپا). شكلي از كار است كه در محلي دورتر از اداره مركزي با استفاده از تسهيلات ارتباطي انجام مي شود. (ilo در سال 1990) نوعي سازمان دهي، و ترتيباتي از انجام كار است كه سازمان ها براي فرصت كار كاركنان در منزل يا مراكز كار از راه دور به وجود مي آورند. دورکاري يك روش و سبک انجام كار است كه سازمان ها مي توانند با استفاده از فناوري اطلاعات و ارتباطات مانند خدمات ارتباطي رايانه اي(اکسترانت، اينترانت، اينترنت يا...) ، مودم، پست الکترونيکي، پيام هاي فوري (مسنجر)، موبايل، تلفن ثابت، فاکس و... ؛ به كاركنان اجازه مي دهد تمام يا قسمتي از كارشان را خارج از محل سازمان يا شرکت خود انجام دهند.
آنچه از تعاريف بالا اثبات مي شود اين است که در واقع دو عامل باعث مي شود تا ما بحث دور کاري را مطرح کنيم . يکي توليد و پيشرفت ابزارها و نرم افزار هاي ارتباطي و اداري مانند کامپيوترها ، شبکه ها و نرم افزارهاي ارتباطي و ديگري بوجود آمدن اين نگرش که، کار کارمند مهم است نه حضورش. دوركاري به معناي عدم حضور هميشگي در اداره نيست و گاهي لازم است افراد در ادارات نيز حضور داشته باشند. در ايام دورکاري سازمان ها مي توانند به کارکنان خود چه در خانه يا هر کجاي ديگر دسترسي داشته باشند. متقابلا کارکنان نيز قادرند با سازمان خود، ارتباط برقرار کنند. در دورکاري، کارکنان براي انجام وظايف محوله، خانه خود را تبديل به دفترکار مي کنند. آنان با استفاده از ابزارهاي نوين ارتباطي و بدون در نظر گرفتن فاصله فيزيكي خود با سازمان ،وظايف محوله را انجام مي دهند. در دورکاري، دورکاران وظايف خود را به طور مستقل و بدون دخالت ديگران به صورت پاره وقت يا تمام وقت انجام مي دهند. در دورکاري محل کار و ساعت کار کارکنان از انعطاف پذيري بالايي برخوردار است. اين شيوه كاري در دهه 70 ميلادي در پي مطالعات و تحقيقات jack niles ظهور نمود. امروزه دوركاري (teleworking) شيوه كاري رايج در بسياري از كشورهاي توسعه يافته دنيا محسوب مي‌گردد. دورکار به آن دسته از کارمندان اطلاق مي شود که بتوانند خدمات خود را به صورت خارج از محيط کاري و اداري از طريق فناوري ارتباطات و اطلاعات و ارتباطات راديويي(مخابراتي)ارائه کنند به شرط آنکه آسيبي به کيفيت و کميت کار وارد نشود. ملزومات انجام کار مانند اسناد، نقشه ها، طرح ها، تجهيزات فني و تخصصي و... توسط سازمان ذيربط براي وي پيش بيني و تامين مي شود و در محل انجام دورکاري(منزل وي يا هر کجاي ديگر) در اختيار او قرارداده مي شود.
مزاياي سيستم دورکاري : عامل اصلي مطرح شدن بحث دور كاري در سازمانها ، مزايا و منافعي است كه اين سيستم در ابعاد سازماني ، فردي و جامعه به ارمغان مي آورد كـه در ذيل بطور اجمـالي به بخـشي از آنها مي پردازيم. كاهش چشم گير هزينه هاي مختلف زماني و مالي بخصوص هزينه هاي رفت و آمد در صورتي كه كارمند در دستگاه دولتي باشد از هزينه‌هاي محيط مانند آب ، برق ، تلفن ،تجهيزات ، فضا ، خدمات رفاهي ، ارتباطات و ديگر امكانات استفاده مي‌كند كه براي دولت هزينه‌هاي قابل توجهي را تحميل مي كند . سازمان هايي که روش دورکاري را انتخاب مي کنند، صرفه جويي هاي زيادي در مصرف هزينه هاي مزبور خواهند داشت. بنابراين، دور كاري سازمان ها قادر مي سازد تا در هزينه هاي خود صرفه جويي شاياني نمايند. دورکاري در بيشتر موارد، استخدام نيروي انساني و درنتيجه هزينه هاي پرسنلي را کاهش مي دهد. همچنين ميزان بالاي هزينه هاي مربوط به امور جاري کارکنان(بودجه و هزينه هاي پرسنلي) را به نحو چشمگيري کاهش مي دهد. زماني که ناگزير در رفت و آمد روزانه به محل کار تلف مي شود، حالا مي تواند براي نگهداري از فرزندان و والدين پير و ... سپري شود. افزايش بهره وري و رضايت شغلي بدليل افزايش كارآيي كارمند تجارب کشورهايي که نظام دورکاري را اجرا کرده اند، نشان مي دهد که دورکاري، بهره وري درسازمان ها را تا40 درصد افزايش داده است كارمندان دوركار سـاعات بيشتر و طولانيتري را صرف انجام وظايف خود ميكنند چون هم براي كارمندان دورکار و هم براي سازمان ها ، در مصرف هزينه ها و زمان رفت وآمد صرفه جويي زيادي صورت مي گيرد. مشكلات اياب و ذهاب اثر بسيار منفي بر روي راندمان كاري دارد و اجراي طرح دوركاري موجب خواهد شد كه از استرس ها و بسياري از مشغوليت هاي فكري كارمندان كاسته و شرايط مناسب جهت انجام كار در محيطي آرام و امن براي آنها فراهم شود كه نهايتا موجب افزايش راندمان و كارآيي كارمند خواهد شد. قدرت سازمان ها در انتخاب بهينه نيروي کار افزايش مي يابد. شلوغي بيش از حد محل هاي کار کاهش مي يابد. نياز به ساختمان هاي بزرگ و ادارات عريض و طويل ، پاركينگ و... کاهش مي يابد. غيبت کارکنان کاهش مي يابد غيبت كاركنان بطور محسوس كاهش خواهد يافت . چرا كه براي آنـها ، ساعات كاري تمام طول شبانه روز بوده است و ميتوانستند وقت خود را به گونه اي تنظيم كنند كه نهايتاً «كارمحوله» انجام شود . تسهيل در انجام اموري که بايد به صورت محرمانه انجام گيرند. دوركاري موجب احياء خلاقيت كارمندان مي شود. احساس مسئوليت كارمندان در صورت اجراي طرح دوركاري بيشتر خواهد شد . امكان تقسيم بار خانواده بر دوش همه اعضا است و البته اين موضوع نيز نيازمند فرهنگ سازي است . کار از راه دور محدوديتهاي زماني و مکاني را از سر راه بر مي دارد. كارمند دور كار مي تواند هم امورات محوله را انجام دهد و در بهترين و خوش آب و هوا ترين مناطق زندگي کند از حاشيه شهرها تا مناطق ييلاقي کوهستانها. گسترش حق انتخاب شغل و کار. کارمند هر شرکت يا سازماني که دوست داريد باشيد، ديگر جا و مکان مليتش فرق نمي کند. بكارگيري كاركنان با محدوديت ها و مشكلات خاص فيزيكي (معلولين و ...) با دوركاري براي کساني که ناتواني يا بيماري خاصي جسمي و روحي دارند ، موقعيت کاري، آموزش و ارتباطات اجتماعي فراهم مي شود. اين گونه افراد در منزل با سرپرستي پدر، مادر، سرپرست، پرستار و... از عهده انجام کار و وظايف بر مي آيند. شايسته سالاري و عدالت اجتماعي قدرت انتخاب سازمان ها براي انتخاب بهينه نيروي کار مورد نيازشان زياد مي شود زيرا تا ديروز سازمان ها ناگزير بودند کار را به يکي از متخصصان همان شهر (يا منطقه جغرافيايي) بسپارند اما امروز مي توانند کار را به طريق از راه دور به هر متخصصي که توانايي ها و قابليت هاي بيشتري دارد بسپارند که اين همان شايسته سالاري است. به اين ترتيب موقعيت هاي کاري يکساني نيز براي همه جداي از محل و موقعيتشان به وجود مي آيد که اين راستا عدالت اجتماعي است. کاهش رشد جمعيت شهر هاي بزرگ از هجوم نيروي کار به شهرهاي بزرگ براي دستيابي به موقعيت هاي کاري بهتر کاسته مي شود. تقويت انگيزه : دورکاري، موجب تقويت روحيه اعتماد به نفس و خود اطميناني کارکنان مي شود ، زيرا، دورکاران در ايام دورکاري به طور نسبتا مستقل کار مي کنند. به علاوه، دورکاران تمايل دارند به اعتماد مدير يا کارفرماي خود در محول نمودن کار مستقل(دورکاري) به آنان، پاسخ مثبت دهند. کاهش ترافيک هاي درون شهري و مشکلات ناشي از آن مثل آلودگي هوا و محيط زيست. کاهش نياز به راه سازي و گسترش بزرگراه ها ايجاد فرصتي مناسب براي اشتغال زنان در بسياري از خانواده ها بخصوص در خانواده هاي ايراني کار زن در خارج از خانه به دلايل مختلف امکان پذير نيست. بدين ترتيب ،کار از راه دور فرصت مناسبي را براي اشتغال زنان فراهم مي کند0 انعطاف پذيري نظام دورکاري، سبکي از انجام کار با انعطاف پذيري بالا مي باشد چون ساعات انجام کار کارکنان منحصر و محدود به اوقات اداري نخواهد شد. دورکاري اجازه مي دهد تا کارکنان براي انجام حجم معيني از کار، بدون نياز به اوقات کاري محدود و تردد فراوان به سازمان از عهده انجام آن برآيند. دورکاري، به کارکنان فرصت مي دهد که براي انجام کاردر خانه يا هرمحل ديگر، با برنامه ريزي شخصي، آزادي عمل داشته باشند. همچنين دورکاري به کارکناني که در اوقات کار و حرفه تمايل به استراحت دارند، فرصت مي دهد براي نيل به اين خواسته به کار توام با استراحت (دورکاري) اشتغال ورزند. همانند مورد بالا، براي کارکنان زن که نياز به استراحت بيشتري دارند و تمايل به گرفتن مرخصي زايمان دارند، دورکاري فرصت مناسبي مي باشد. كاهش قيمت زمين ، ساختمان يا اجاره محل کاهش اختلال در زندگي نظام دورکاري، يک نظام موثر براي ايجاد انعطاف در زندگي کارکنان است. در اين نظام، کارکردن در قالب معين براي امور زندگي، شغل سازماني و مشاغل ديگر را مهيا مي کند ايجاد تعادل درکار و زندگي خانوادگي اگرچه قرار است در نظام دورکاري، کارکنان دورکار ساعات بيشتري را صرف کار موثر نمايند، اما، درصورت انجام اين هدف، بازهم فرد دورکار مي تواند بين کار و زندگي خود تعادل مناسبي برقرار کند. مثلا براي ديدن اقوام و نزديکان خود برود، خريدهاي روزمره خانه را انجام دهد، مسئوليت هاي بيشتري در خانه برعهده بگيرد، درانجام امور خانوادگي مشارکت بيشتري داشته باشد و... کاهش حجم ترافيک کاهش رفت و آمد دورکارها آن هم در ساعات پر رفت و آمـد ميتواند موجب تسهيل و راحتي جريان ترافيک و نهايتاً پاكيزگي محيط زيست و هوا شود . رهايي از بيكاري پنهان دورکاري مي تواند کارکنان فعال را از بيکاري هاي پنهاني که در هنگام کار در محل سازمان گريبان آنان را گرفته است، رهايي بخشد و به جاي آن، از فرصت هاي اشتغالي که درهر نقطه از کشور خود يا حتي جهان خواهند يافت، بهره مند شوند.
مشكلات سيستم دورکاري : دورکاري در كنار مزاياهايي كه دارد يک سري تبعات هم دارد که البته به اندازه کافي خيلي ها روي مزاياي آن بحث کرده اند، اما آن چيزي که به چشم نمي آيد بحث روي معايب و مشكلات اين سيستم كاري است كه در ذيل فهرست وار به تعدادي از اين مشكلات اشاره مي شود: عدم آشنايي مديران با مزايا و کاربردهاي دور كاري عدم وجود دوره هاي آموزشي با موضوع دوركاري و ديگر موضوعات مربوطه عدم آشنايي مديران با سيستم هاي نوين اطلاعاتي و ارتباطاتي و موضوعات ict بي ثباتي و نامطمئن بودن و كمبود شبکه هاي ارتباطي اينترنتي، آي.تي، سيستم هاي الکترونيکي و نرم افزارهاي لازم هزينه بالاي بهره برداري از خطوط ارتباطي و اطلاعاتي هزينه نسبتا بالاي نصب تجهيزات سخت افزاري ناکارايي و دانش اندک کارکنان بخش it ضعف زبان خارجي اکثر افراد نبود ضوابط و مقررات شفاف و روشن براي سيستم دوركاري در طرح دوركاري كارمند دوركار وسايلي كه در دستگاه با آن كار مي‌كند را بايد به خانه ببرد كه اين موضوع نيز به نوبه خود مشكلات قانوني دارد عدم امكان دوركاري براي برخي از پستهاي سازماني موارد قانوني در نحوه پرداخت اضافه كاري ، مزاياي بيشتر افراد دوركار و رهايي از قيد و بندهاي اداري و نحوه استفاده از مرخصي ها توسط دوركار يکي ديگر از نقاط منفي اين سيستم نبود نظارت است. يعني ما سازو کارهاي لازم را براي نظارت بر کار کارمند دور کار نداريم. نحوه نظارت بر کار مقداري مشکل است. هر چند در بحث دورکاري سيستم پاداش و تشويق و تنبيه بر اساس ميزان کاري است که فرد ارائه مي دهد ولي کيفيت کار يکي از مهمترين بحث هايي است که در نظر مي گيرند. البته موضوعات ديگر که لازم است برعملکرد کارمند نظارت هاي سازماني و درون سازماني وجود داشته باشد در دورکاري خيلي انجام نمي شود. از نقاط منفي ديگر اين سيستم که خيلي مطرح مي شود اين است که کارمندان جاي ديگري کار ديگري را مي پذيرند و همزمان با کار اداره مطبوع شان کار آنجا را هم با يک قيمت پايين تر انجام مي دهند و در نهايت به بازار اشتغال لطمه مي زنند . نکته مهم ديگر بحث امنيت اطلاعات است. به هر حال اگر در شبکه هاي اينترنتي اطلاعاتي باشد که به نوعي محرمانه يا گران قيمت باشد و قرار باشد اين اطلاعات در شبکه اينترنتي قرار بگيرد، آسيبي به اين اطلاعات وارد مي شود زيرا احتمال فاش شدن اين اطلاعات انگيزه اي براي شيطنت ها مي شود.
مشاغلي كه براي دورکاري مناسب اند : انجام هرکار يا وظيفه اي در نظام دورکاري ميسر نيست. مشاغلي که نتيجه محورباشند ، زمان محور نباشند ، ارباب رجوع نداشته و نياز به حضور مستمر کارمند در محل کار نداشته باشند ، مشمول دورکاري هستند ، نظير : مشاغل مطالعاتي و پژوهشي مشاغل کامپيوتري و آي تي مثل برنامه نويسي، طراحي صفحات وب، طراحي گرافيکي، انيميشن سازي، حروفچيني مشاغل مترجمي، نويسندگي، فروش و بازار يابي، مشاوره، حسابداري ، ويراستاري، توليد محتواي چندرسانه‌اي و… کارهاي طراحي و محاسبات در علوم مهندسي آموزش و تدريس ازراه دور (از طريق ويدئو كنفرانس، اينترنت) کارهايي که در حوزه هايي مانند امور دفتري، بانكداري، مديريت، نظارت، پشتيباني و... قراردارند.
مشاغلي كه براي کار از راه دور مناسب نيستند کارهاي عملي و اجرايي مثل آتش نشاني، پليس، کار آزمايشگاهي، دندانپزشکي، اورژانس پزشکي و… در اموري كه نيازمند روبرو شدن مستقيم با مدير، مشتري يا مخاطب ضروري باشد. زماني که نظارت مستمر و شديد بر کار ضروري است. زماني که احتمال وقوع پيشامدهاي اضطراري بالاست يا هزينه وقوع پيشامد اضطراري زياد است مثل مسئوليت نيروگاه اتمي، مسئوليت ماشين آلات در خط توليد انبوه کارهايي که ارتباط مداوم و مستقيم با تعداد زيادي از کارکنان يک ضرورت است. اموري كه محرمانه بوده و مراجعه دائمي به آن ها لازم است.
فهرست منابع و ماخذ : مونيکا بليک ، ترجمه نادر نقشينه ، دوركاري براي كتابداران و اطلاع‌رسانان ، مركز اطلاعات و مدارك علمي ايران ، چاپ اول ، تهران ، 1380 سيد عليرضا حجازي ، مشارکت فناوري اطلاعات در کارآفريني ، منتشر شده در سايت راهکار مديريت ، 1385 باتمان قليچ، ايثار . دوركاري (كار از راه دور): مزايا و راهكارها. منتشر شده در سايت راهكار مديريت 1388 عابدي، رحيم. 1380. نقش كارآفرينان در تحول خلاق سازمانهاي اداري. مجله دانشكده ادبيات و علوم انساني دانشگاه اروميه دوره اول، پاييز 1. عباسي، محمدرضا ، انقلاب فراگير كار الكترونيكي ، 1390 تارجا فيلاتف. ترجمه علي‌حسين قاسمي ، از دوركاري تا كار الكترونيكي ـ سازماندهي انساني كار.. مجله الكترونيكي پژوهشگاه اطلاعات و مدارك علمي ايران 1385 سهرابي بهمن ، دوركاري: مفاهيم و فرآيند برنامه ريزي ، مركز اطلاعات و مدارك علمي ايران ، تهران ، 1382 جلالي علي اكبر ، دوركاري، بايدها و نبايدها ، ماهنامه تحليلگران عصر اطلاعات ، تهران ، 1389/12/01
دورکاری, remote working, نرم افزار دورکاری, شرکت های دورکار, کار از راه دور |
